“Στιγμές τῆς χιακῆς Ἱστορίας στήν ποίηση.” Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Χίου κ. Μάρκου

Ἔργο τῆς ποι­ή­σεως δέν εἶ­ναι νά ἐξι­στο­ρεῖ, ἀλλά νά ἀπο­τυ­πώ­νει τίς σκέ­ψεις, τά βι­ώ­ματα, τήν καλ­λι­τε­χνική εὐ­αι­σθη­σία καί τά συ­ναι­σθή­ματα τοῦ ποι­ητῆ, κατά τρόπο πού, σύμ­φωνα μέ τήν πε­ρί­φημη ρήση τοῦ Ἀρι­στο­τέ­λους στήν Ποι­η­τική του, τήν κα­θι­στᾶ «φι­λο­σο­φώ­τερη καί σπου­δαι­ό­τερη τῆς ἱστο­ρίας» («διὸ καὶ φι­λο­σο­φώ­τε­ρον καὶ σπου­δαι­ό­τε­ρον ποί­η­σις ἱστο­ρίας ἐστίν· ἡ μὲν γὰρ ποί­η­σις μᾶλ­λον τὰ κα­θό­λου, ἡ δ’ ἱστο­ρία τὰ καθ’ ἕκα­στον λέ­γει»). Ἡ ποί­ηση, δη­λαδή, δέν ὑπό­κει­ται στήν αὐ­στη­ρῶς νο­η­τική προ­σέγ­γιση, ἀλλά ἀπευ­θύ­νε­ται σέ ὁλό­κληρο τόν ἄν­θρωπο, γι’ αὐτό καί δι­α­θέ­τει μίαν ἰδι­αί­τερη ἐκ­φρα­στική, πού συν­δέ­ε­ται ἔν­τονα μέ τήν βι­ω­μα­τική λει­τουρ­γία τῆς γλώσ­σας. Ὡστόσο, πολ­λές φο­ρές ἡ ποι­η­τική ἔμ­πνευση ἐκ­κι­νεῖ ἀπό συγ­κε­κρι­μένα ἱστο­ρικά γε­γο­νότα καί ἱστο­ρι­κές πλη­ρο­φο­ρίες συ­χνά ἐν­σω­μα­τώ­νον­ται στό πε­ρι­ε­χό­μενο τῶν ποι­η­μά­των.

Τήν ἐθνική, ἡρω­ική δράση καί τίς θυ­σίες τῶν Ἑλ­λή­νων τῆς Χίου κατά τήν δι­άρ­κεια τοῦ ἱε­ροῦ ἀγῶ­νος τῆς Ἐθνι­κῆς Πα­λιγ­γε­νε­σίας, ἀλλά καί κατά τήν ἱστο­ρική στι­γμή τῆς Ἀπε­λευ­θε­ρώ­σεως τῆς Νή­σου, πρα­γμα­τεύ­ε­ται μία πλει­άδα ποι­η­τι­κῶν ἔρ­γων, ἥσ­σο­νων καί μει­ζό­νων δη­μι­ουρ­γῶν. Πε­ρί­φη­μοι ἔχουν μεί­νει οἱ στί­χοι τοῦ Γε­ωρ­γίου Δρο­σίνη:

Ὁ Ἀνδρέας Κάλβος ἀφιερώνει τήν Ἕκτη τῶν Ὠδῶν του «Εἰς Χίον»:

Ὡς ὅτε ἀπὸ τὸ στόμα
κρέμεται τῶν θνητῶν
αὐλὸς λελυπημένος
καὶ ἡ φωνή του μὲ κόπον
τρέμουσα ἐκβαίνει·

Ὡς μέσα εἰς τὰ πολύδενδρα
δάση τὸ βράδυ εἰσπνέει
τὸ τεθλιμμένον φύσημα
Μεσημβρινὸν καὶ φαίνεται
θρῆνος ἀνθρώπων·

Εἰς τὸν ἠρημωμένον
αἰγιαλὸν τῆς νήσου
οὕτω φέρνουν τὰ κύματα
καὶ τὸ παράπονόν τους
ἡ Ὠκεανῖδαι.

...

Ὄχι φῶς καὶ χαράν,
ἀμὴ φλογώδεις ἄκανθας
βρέχει δι᾿ αὐτοὺς ὁ ἥλιος,
καὶ ἡ γῆ σχισμένη δίδει
αἵματος βρύσεις.

Ἐµ­πνευ­σθείς ἀπό τόν ἀπαγ­χο­νι­σμό τοῦ ἐθνο­μάρ­τυ­ρος Μη­τρο­πο­λί­του Χίου Πλά­τω­νος Φραγ­κι­άδη, μαζί μέ ἄλ­λους Κλη­ρι­κούς καί προ­κρί­τους στήν Πλα­τεῖα τοῦ Βου­να­κίου τῆς πό­λεως τῆς Χίου, ὁ ποι­η­τής Θε­ό­δω­ρος Ὀρ­φα­νί­δης γρά­φει:

Τό ἀπό­σπα­σμα πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται στό «λυ­ρικο-επι­κόν ποί­ημα εἰς ἄσματα τέσ­σερα» μέ τίτλο Ἅγιος Μη­νᾶς (Ἐπει­σό­διον τῆς Ἑλ­λη­νι­κής Ἐπα­να­στά­σεως). Ἀνα­φέ­ρε­ται στήν ὁμώ­νυμη Μονή, ὅπου «ἐτε­λέ­σθη ἡ σκλη­ρο­τέρα τῶν σφα­γῶν», κατά τήν Κυ­ρι­ακή τοῦ Πά­σχα τοῦ 1822.

Στό μαρ­τυ­ρικό πα­ρελ­θόν τῆς Νήσου, ἀλλά καί στήν ἔλευση τοῦ Ἑλ­λη­νι­κοῦ στό­λου καί τήν ἀπε­λευ­θέ­ρωση ἀπό τήν Μη­τέρα Πα­τρίδα,  ἀνα­φέ­ρε­ται τό ποί­ημα τοῦ Ἀ. Γ. Μα­ρούκα «Εἰς τήν μυ­ρο­βό­λον Χίον»:

...

Ἡ ἔν­δυση τῆς προ­σω­πο­ποι­η­μέ­νης Νή­σου μέ τήν γα­λα­νό­λευκη, σέ ἀν­τι­κα­τά­σταση τῆς αἱ­μα­το­βαμ­μέ­νης φο­ρε­σιᾶς της, ὑμνεῖ­ται στό ποί­ημα Χίος ἐλευ­θέρα, τῆς Βιρ­γι­νίας Τρίμη (Βο­ριᾶ), γραμ­μένο στήν Ἀθήνα, τόν Νο­έμ­βριο τοῦ 1912:

Στήν ποι­η­τική σύν­θεση Χαῖρε Χίος, ἡ ὁποία ἐγράφη στήν Ἀλε­ξάν­δρεια [ἀπό τόν Α.Α.Κ.], τόν ἴδιο μήνα τῆς Ἀπε­λευ­θε­ρώ­σεως (Νο­έμ­βριος 1912), δι­α­βά­ζουμε:

Ὁ ποι­η­τής, ἀνω­τέρω, μνη­μο­νεύει τόν ἡρω­ικό Ψα­ρι­ανό πλοί­αρχο (καί με­τέ­πειτα ναύ­αρχο καί Πρω­θυ­πουργό τῆς Ἑλ­λά­δος) Κων­σταν­τῖνο Κα­νάρη, ὁ ὁποῖος τήν 6^η Ἰου­νίου τοῦ 1822 προ­σέ­βαλε μέ τό πυρ­πο­λικό του τήν ναυ­αρ­χίδα τοῦ Καρά Ἀλῆ (Κα­που­δάν Πασᾶ), πού ἦταν ἀγ­κυ­ρο­βο­λη­μένη στήν Χίο καί τήν ἀνα­τί­ναξε στόν ἀέρα, ἐπι­χεί­ρηση κατά τήν ὁποία τραυ­μα­τί­στηκε θα­νά­σιμα ὁ ἴδιος ὁ τοῦρ­κος ἀρ­χι­ναύ­αρ­χος, ἐπι­κε­φα­λής τῶν δυ­νά­μεων πού δι­έ­πρα­ξαν τήν φοβερή σφαγή τοῦ 1822.

Στόν Κα­νάρη ἀφι­έ­ρω­σαν ἐπί­σης ποι­ή­ματά τους ὁ Ἀρι­στο­τέ­λης Βα­λα­ω­ρί­της, ὁ Ἀλέ­ξαν­δρος Πάλ­λης καί ὁ Κώ­στας Κα­ρυ­ω­τά­κης. Ὁ Βί­κτωρ Οὐγκώ, ὁ ὁποῖος δι­ε­κρίθη γιά τήν εὐ­ρεῖα φι­λελ­λη­νική του δράση, ὕμνησε τόν Κα­νάρη σέ ἀρ­κετά ποι­ή­ματά του:

- «Στόν Κα­νάρη» (À Canaris) στή συλ­λογή «Τά ἄσματα τοῦ λυ­κό­φω­τος» (Les Chants du crépuscule), ποι­ή­ματα 8 καί 12.

- Στά ποι­ή­ματα: «Οἱ κε­φα­λές τοῦ σα­ρα­γιοῦ», «Ναυ­α­ρῖνο» Συλ­λογή «Ἀνα­το­λί­τικα» ἤ «Ἀνα­το­λικά ἄσματα» (Les Orientales): ὅπου ὀνο­μά­ζει τήν Ἑλ­λάδα τοῦ Ὁμή­ρου μη­τέρα τῆς Εὐ­ρώ­πης, καί τήν Ἑλ­λάδα τοῦ Βύ­ρω­νος ἀδελφή της.

Στόν Βί­κτωρα Οὐγκώ ἀνή­κει καί τό ποί­ημα μέ τίτλο «Τό ἑλ­λη­νό­πουλο» (μετάφραση Κωστῆ Παλαμᾶ):

...

...

Ὁ ἐπι­φα­νής Γάλ­λος λο­γο­τέ­χνης ἀπο­δί­δει μ’ αὐ­τόν τόν τρόπο, σέ μίαν ἐποχή ρο­μαν­τι­σμοῦ στήν ποί­ηση, τήν ἐπι­τα­κτική ἀνάγκη γιά ὑλική, ἁπτή βο­ή­θεια τῆς Ἑλ­λά­δος κατά τόν ἀγώνα τῆς Ἀνε­ξαρ­τη­σίας.

Μέ τήν Ἀπελευθέρωση τῆς Χίου, ὁ Γεώργιος Σουρῆς, μέσα σέ ἐθνική ἔξαρση δημοσίευσε, τούς ἑξῆς πανηγυρικούς στίχους στόν «Ρωμηό»:

Ὁ ποιητής ὀνομάζει δευτέρα του Πατρίδα τήν κοιτίδα τοῦ Ὁμήρου, καθώς ἡ μητέρα του ἦταν Χιώτισσα.

Συ­νε­χί­ζει, ἀνα­λο­γι­ζό­με­νος τούς χρό­νους τῆς Γε­νου­α­το­κρα­τίας (1346-1566) καί τῆς Τουρ­κο­κρα­τίας, ἡ ὁποία τήν ἀκο­λού­θησε. Ἀνα­φέ­ρε­ται στήν ἐπι­φανῆ ἀρ­χον­τική οἰ­κο­γέ­νεια τῶν Γε­νου­α­τῶν Ἰου­στι­νι­ά­νη­δων (Giustiniani), ἀπό τήν ὁποία προ­έρ­χε­ται ὁ γνω­στός ὑπε­ρα­σπι­στής τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λεως κατά τίς στι­γμές τῆς Ἁλώ­σεως.

Ὁ Σου­ρῆς κλεί­νει τήν πατριωτική σύν­θεσή του μέ τούς ἑξῆς στί­χους, ἀπο­τυ­πώ­νον­τας τίς ἔνδοξες στι­γμές τῆς Ἀπε­λευ­θε­ρώ­σεως: 

Ἀνα­πό­φευ­κτα, τά δικά μας λό­για φαί­νον­ται πολύ φτωχά καί ἀτελῆ μπρο­στά στόν λόγο τῶν ποι­η­τῶν πού δι­α­νύ­σαμε, ἀλλά καί ἔναντι τοῦ ἀγῶ­νος καί τῶν θυ­σιῶν τῶν ἡρώων τῆς Νε­ώ­τε­ρης Ἱστο­ρίας τῆς Χίου. Μόνο τι­μών­τας τό  με­γα­λεῖο τῆς ὁλο­κλη­ρω­τι­κῆς τους προ­σφο­ρᾶς, μπο­ροῦμε νά συ­ναι­σθαν­θοῦμε ἀκέ­ραια τό προ­αι­ώ­νιο Ἐθνικό μας χρέος καί νά ἀξι­ο­ποι­ή­σουμε δη­μι­ουρ­γικά τό σύγ­χρονο ἐνερ­γη­τικό τοῦ Ἐθνι­κοῦ μας κε­φα­λαίου. Ἄς σκορ­πί­ζει, μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, τήν εὐ­λο­γία του ὁ εὐ­οί­ω­νος χρη­σμός τῆς Ἱστο­ρίας καί τῆς Ποι­ή­σεως στίς νε­ώ­τε­ρες γε­νεές τῶν Ἑλ­λή­νων, ἐμ­πνέ­ον­τάς μας δη­μι­ουρ­γική καί ἁγνή ἐθνική αὐ­το­πε­ποί­θηση.